Dual CS 518, gramofon paskowy

 

Trzy zdjęcia ze strony Dual Phono GmbH

Wstęp

Kiedy niedawno przedstawiciel polskiego dystrybutora Electronic International Commerce Sp. z o.o. napisał do mnie list z propozycją wypożyczenia na testy gramofonu Dual, nie wahałem się ani chwili. Przecież nigdy nie miałem u siebie, na Stereo i Kolorowo, gramofonu Dual! W rezultacie owej korespondencji przyjechał do mnie nowiusieńki, pochodzący prosto z fabryki, gramofon Dual CS 518 (zobacz TUTAJ i TUTAJ) - wraz z montowaną fabrycznie wkładką gramofonową Ortofon 2M Red (nota bene - doskonały wybór). Super!

CS 518 to nie jest zwyczajny gramofon jakich dookoła wiele - to solidna antywibracyjna budowa masywnej plinty. Wyposażony został w obrotowe łożyska kulkowe mechanizmu obrotowego talerza i ramię z pełnym zawieszeniem kardanowym. Ma także zainstalowany wewnętrzny przedwzmacniacz gramofonowy typu MM, ale z możliwością odłączenia, czyli przyłączenia dowolnego zewnętrznego przedwzmacniacza (służy do tego specjalny przełącznik na tylnym panelu). A do tego wyborny design - w 100% klasyczny gramofonowy.

Dual
Niemiecki Dual jest jedną z najbardziej zasłużonych gramofonowych firm na świecie. Firmą z bardzo długą historią i z wielkimi analogowymi tradycjami. Powstała w 1907 roku (jako Gebrüder Steidinger), kiedy to bracia Christian i Josef Steidinger rozpoczęli produkcję części zegarowych i gramofonowych w mieście Sankt Georgen im Schwarzwald (Badenia-Wirtembergia). W 1927 roku firma Gebrüder Steidinger przyjęła nazwę Dual, a to z powodu wdrożenia produkcji zasilaczy dwumodowych. Wkrótce potem Dual przedstawił swój własny, pierwszy gramofon. Po II Wojnie Światowej Dual szybko stał się największym europejskim producentem gramofonów. Do lat 70-tych nieprzerwanie trwał ciągły i intensywny rozwój przedsiębiorstwa - także i w innych niż gramofonowych segmentach elektroniki hi-fi. 

Niestety, napór tańszych i wysoce innowacyjnych urządzeń z ówczesnej drapieżnej Japonii spowodował spory kryzys w przedsiębiorstwie (i w wielu innych europejskich). W 1982 roku Dual zbankrutował - został sprzedany francuskiemu Thomson S.A. (który skupiał już takie marki jak Nordmende, Telefunken i Saba), a ten dalej w 1988 roku odstąpił markę niemieckiej firmie Schneider Rundfunkwerke AG. Po różnych zawirowaniach własnościowych, kilka dobrych lat temu marka ostatecznie powróciła do "macierzy",  firmę przejął renomowany niemiecki przedsiębiorca  - pan Josef Zellner. W 2020 roku przyjęła obecną nazwę Dual Phono GmbH. 

Dziś Dual ponownie projektuje i wytwarza gramofony w swojej dawnej niemieckiej fabryce w Sankt Georgen im Schwarzwald (ale część produkcji powstaje w Chinach). W aktualnej ofercie można znaleźć pięć modeli gramofonów, ale wciąż wprowadzane są nowe - niebawem ma zostać wprowadzony CS 618 z napędem bezpośrednim. Modelem referencyjnym jest "Primus Maximus", w całości ręcznie wytwarzany w niemieckich zakładach Duala. Sprzedaż gramofonów i płyt winylowych na całym świecie wciąż rośnie, wypada więc trzymać kciuki na "nowego" Duala! 

Wrażenia ogólne i budowa

Gramofon jest dostarczany w dość dużym pudle; rozłożony na kilka części, które zabezpieczone i unieruchomione są tekturowymi formami (i dodatkowo owinięte tkaniną z tworzywa sztucznego). Akcesoria to: wkładka Ortofon 2Red osadzona na główce (headshell), nakręcany ciężarek przeciwwagi, dwa zawiasy dla pokrywy, adapter dla singli, gumowa mata, przewód gramofonowy z uziemieniem oraz zasilacz impulsowy. Jest jeszcze instrukcja obsługi oraz gwarancja producenta/dystrybutora.

Montaż kilku części gramofonu CS 518 w kompletny gramofon gotowy do użycia jest bardzo łatwy. Plinta ma już zamontowane ramię gramofonowe, wystarczy tu jedynie osadzić główkę z wkładką oraz (z drugiej strony ramienia) nakręcić przeciwwagę. Następnie nałożyć talerz (wykonany z odlewu aluminiowego) i naciągnąć pasek napędowy. Potem nałożyć zawiasy do pokrywy, a ją samą nasadzić na plintę. I to w zasadzie wszystko - no, oczywiście jeszcze trzeba doprowadzić zasilanie oraz połączyć gramofon z przedwzmacniaczem gramofonowym. Jedyna trudniejsza czynność, to ustawienie siły nacisku igły - tu warto posłużyć się specjalną wagą gramofonową. Zalecana siła nacisku dla Ortofon 2M Red to 1,8 grama.

 

Jak już napisałem we wstępie, nowy Dual CS 518 to tradycyjna konstrukcja gramofonowa oparta o napęd paskowy, ale to także klasyczny design gramofonowy. Tytułowy Dual ma wzornictwo typowe dla firmowego z lat około 70-tych, 80-tych XX wieku. Prezentuje się jakby został wyprodukowany w 1979 roku albo w 1982 roku. Naprawdę znakomity design, choć oczywiście materiały oraz podzespoły nowego Duala to już lata 20-ste XXI wieku. Taka retrospekcja wzornicza jest bardzo przyjemna dla oczu - sentymentalna. I na pewno wielu melomanom to bardzo się spodoba. CS 518 to już jest całkiem niezłej klasy gramofon. Żadna tanizna, ani żaden plastik!  

Skrzynka plinty wykonana została z twardego MDF-u, oklejona winylowym fornirem typu czarny, drewniany mat (nie ma innych opcji kolorystycznych). Talerz to solidne odlewane aluminium - mata gumowa o grubości 2,5 mm. Ramię to rzetelna metalowa konstrukcja 22, 2 mm z pełnym mocowaniem kardanowym i łożyskowaniem typu pivot (łożysko kulkowe). Przełącznik obrotów umieszczono po prawej stronie (na metalowej płytce z logo Dual) - to typowa dla Duala metalowa gałka z czteroma pozycjami ustawienia - "off", 33 1/3 RPM, 45 RPM i 78 RPM. Regulacja antiskatingu zamontowano w okolicy mocowania ramienia do plinty - dostępnych jest kilka ustawień. Obudowa spoczywa na czterech regulowanych nóżkach - każda wewnątrz ma zintegrowany elastomerowy absorber wibracji.

Na tylnym panelu można znaleźć jedynie to, co najważniejsze dla gramofonu - wyjścia analogowe RCA (i zacisk uziemienia) oraz gniazdo zasilania. Brak wyjścia USB - nie da się więc zgrywać płyt winylowych do komputera - bo i po co?. Jest za to przełącznik na wewnętrzny przedwzmacniacz gramofonowy (w takim trybie nie potrzeba dodatkowego phono-stage). Ale Dual CS 518 jest także tradycyjnym gramofonem, do którego można przyłączyć klasyczny zewnętrzny przedwzmacniacz gramofonowy.

Na koniec niniejszego rozdziału dodam, że gramofon wyposażono w dobrą wkładkę Ortofon 2M Red - to doskonały wybór (aczkolwiek z podstawowej oferty duńskiego Ortofona). Ten kartridż znam "na wylot" i wiem, że na tle konkurencji świetnie brzmieniowo wypada. Bardzo racjonalny wybór. Choć z drugiej strony identyczną wkładkę Dual montuje w swoim niższym modelu gramofonu CS 418, więc nie wiem czy ciut wyższy Ortofon 2M Blue nie byłby w CS 518 optymalny (?). Warto się nad tym poważnie zastanowić (i o czym potem).

Dane techniczne
Napęd: Paskowy
Regulacja prędkości obrotowej: 33/45/78
Drżenie i kołysanie dźwięku: < ±0,1 % (DIN)
Ramię: Funkcja Auto-Start/Stop: X
Łożyskowanie: 4 x pivot, łożysko kulkowe / podwójnie mocowany
Efektywna długość ramienia: 221,5 mm
Kąt odchylenia: 25,6°
Przewieszenie: 19 mm

Typ: wyważone statycznie
Zakres nacisku igły: 1,6 - 2,0 g (16 - 20 mN)
Zalecana siła nacisku igły 1,8 g (18 mN)
Zakres masy wkładki: 5 g – 9 g

Fabrycznie skalibrowana wkładka: Ortofon 2M Red
Talerz materiał: Odlew aluminiowy
Mata: guma 2,5 mm
Łożyskowanie: Wrzeciono ze stali hartowanej, mosiężna tuleja
Średnica: 305 mm
Masa (z matą): 850 g
Plinta: Materiał: MDF
Wykończenie: Okleina winylowa / czarna
Stopy: Ø 62 mm / Elastomer
Połączenie: RCA
Wyjście gramofonowe: Tak
Wyjście liniowe: Tak
Wymiary z pokrywą zamkniętą: 435 x 367 x 145 mm
Wymiary z pokrywą otwartą: T: 415 mm / H: 400 mm
Masa: 5,9 kg

Pudło z CS 518

W kartonie wszystko jest dokładnie poukładane i pozabezpieczane

Plinta z MDF-u, pokryta czarną winylową okleiną drewnopodobną

Metalowa gałka regulacji obrotów (i jednocześnie włącznik sieciowy)

Ramię z mechanizmem typu pivot; osadzone na kardanowym łożysku

Akcesoria

Solidny talerz z odlewanego aluminium

Napęd paskowy

Design vintage

Siłę nacisku igły ustawiam mniej więcej na 1,8 grama

Kalibracja wkładki

Piesek "His Master’s Voice"

Ortofon 2M Red to kapitalna wkładka

Biały winyl na tle czarnej plinty znakomicie się prezentuje

Przedwzmacniacz gramofonowy to ...Mytek Brooklyn Bridge

Główny wzmacniacz podczas odsłuchów to lampowy Cayin CS-150A

Z zamkniętą pokrywą

Spojrzenie na cały system odsłuchowy

Wrażenia dźwiękowe

Tytułowy gramofon bezpośrednio porównywałem z Nottingham Analogue Horizon z wkładką Ortofon 2M Black. Przedwzmacniacze gramofonowe to Musical Fidelity MX-VYNL oraz Mytek Brooklyn Bridge. Pełna lista sprzętu towarzyszącego wymieniona jest na końcu niniejszego tekstu.

Dual CS 518 to bardzo prosty w obsłudze gramofon - i wygodny. Ma ergonomicznie mocowaną wkładkę w zdejmowalnym headshellu, łatwy sposób włączania i wyłączania (i wyboru prędkości obrotów talerza), ma zainstalowany wewnętrzny przedwzmacniacz gramofonowy. Wyposażony jest także w akrylową osłonę przeciwkurzową. Jedyne czego nie ma, to regulacja wysokości ramienia, ale da się bez tego żyć. Ogólnie rzecz biorąc, jak na budżetowy gramofon, Dual zasługuje na duże uznanie pod względem funkcjonalności i praktyczności. 

Często można przeczytać opinie, że "gramofon zagra na tyle dobrze, na ile pozwala mu jakość zamontowanej wkładki". Oczywiście, to prawda - ale nie do końca. Przecież budowa gramofonu, rodzaj silnika i jego jakość, typ i mechanizm ramienia, czy talerz i mata (ich budowa, masa, materiał, etc.) - też mają znaczenie. I to wcale niemałe! Owszem, kiedy zamontować lichej jakości wkładkę w wysokim modelu gramofonu, to będzie ona jego naturalnym ograniczeniem, ale cała inwencja konstruowania dobrych gramofonów idzie na to, aby zbalansować i zoptymalizować wszystkie jego elementy po to, aby mogły "przyjąć" potencjalnie jak najlepszą wkładkę. Innymi słowy, są takie gramofony, które w 100% zadowolą się wkładką porównywalnej do siebie klasy wkładką, ale są i takie, które "chcą więcej". Bo z wyższej klasy wkładką potrafią więcej i lepiej. 

Tu, w Dual CS 518, wkładka Orofon 2M Red została synergicznie dobrana do konstrukcji gramofonu. Aczkolwiek, moim zdaniem, budowa tytułowego gramofonu spokojnie powita i wkładkę o klasę wyżej. Lub nawet o dwie. A to bardzo dobrze świadczy o budowie i umiejętnościach CS 518! Ale żeby było jasne - Ortofon 2M Red to choć podstawowa dla Ortofona, to jest kapitalną wkładką. Muzykalną, energetyczną i harmonijną. Uważną dla dźwięku - pełną i przyjazną w odbiorze. Zapewniającą "obecne" brzmienie. Zaś gramofon Dual pierwszorzędnie te jej korzystne cechy przyjmuje i podkreśla. Naprawdę to świetnie gra - równo, autentycznie, organicznie i ciut ciepławo. Całkowicie bezpretensjonalnie i ze smakiem. Aromatycznie.

Jednakże uważam, że Dual CS 518 bezsprzecznie zasługuje na wkładkę Ortofon 2M Blue. A z Ortofon 2M Bronze też by sobie dał radę! Szczęśliwego nabywcę gramofonu namawiam na negocjacje z polskim dystrybutorem Duala EIC Sp. z o.o., bo tak się szczęśliwie składa, że jest także i dystrybutorem duńskiego Ortofona (ale proszę mu nie mówić, że Czytelnik dowiedział się tego ode mnie).

Ale kończąc dygresje i dywagacje, czyli wracając do opisu Dual z Ortofon 2M Red. Otóż to brzmienie można scharakteryzować jako wiarygodne i malownicze, dobrze oddające dźwięk i charakter płyt winylowych. Bo można tu poczuć i fizyczność muzyki, i jej tonalne zaangażowanie, i jej optymalną płynność. Wyraźnie słychać, że jest to dźwięk z potencjałem, z pogłębieniem i szeroką perspektywą. Z niezłą dynamiką i satysfakcjonującą przejrzystością. To zdrowy i dopracowany analogowy przekaz wysokiej jakości - bardzo gładki w odbiorze oraz pierwszorzędnie zestrojony. Taki, który pozwala na wielogodzinne odsłuchy bez zmęczenia a z wielką przyjemnością.

Owszem, Dual CS 518 wraz z Ortofon 2M Red nie wyciągną z płyt winylowych wszelkich detali i smaczków, bo to przecież nie ten poziom hi-fi. Nie uderzą także silnym, atomowym basem, nie rozepną hektarowej przestrzeni i nie pokażą wielowarstwowej głębi nagrań. One tego nie potrafią. Ale to zupełnie zrozumiałe - takie rozbudowane oczekiwania względem około-budżetowej konstrukcji byłyby nieuprawnione i wręcz nieprzyzwoite. Generalnie umiejętności Dual i Ortofon są synergicznie zestrojone, zapewniające rzetelny i wydajny dźwięk. Całkowicie przekonujący.

Pokładowy przedwzmacniacz gramofonowy to podstawowa konstrukcja tego typu. Dla Ortofon 2M Red grająca na granicy swoich umiejętności, ale ogólnie jest OK. Nie ma się czego czepiać. Taki przedwzmacniacz to spora wartość dodana Dual CS 518 - i dobrze, że jest zainstalowany. Na początek przygody z gramofonem w zupełności wystarcza, ale jeżeli chcieć uzyskać dźwięk o wyższej jakości, inwestycje będą niezbędne. Ale wielu melomanom wewnętrzny stopień gramofonowy wyda się być optymalnym. Tak, czy inaczej - dobrze, że jest. Nie wypada marudzić.

Konkluzja

Dual CS 518 to współczesny gramofon paskowy w pełni nawiązujący do ponad stuletniej historii tej niemieckiej marki. Inteligentnie zaprojektowany, solidnie zbudowany, ładnie zaprojektowany - design vintage wzorowany na konstrukcjach z lat 70-tych XX wieku. Ale najważniejsze, że (wraz z wkładką Ortofon 2M Red) zapewniający rzetelny i rasowy dźwięk klasy hi-fi. Pełny, energiczny i harmonijny. Dopracowany i atrakcyjny. W 100% analogowy. Rekomendacja Stereo i Kolorowo dla Dual CS 518!  

Cena w Polsce - 2 999 PLN (w zestawie z wkładką Ortofon 2M Red).

System odsłuchowy

Pomieszczenie 30 m2 z częściową adaptacją akustyczną, ustroje Vicoustic Wave Wood - 10 sztuk.

Wzmacniacze: Haiku-Audio Origami 6550 SE (test TU), TEAC AI-503 (test TU), NuPrime Omnia A300, Cayin CS-150A, Mytek Brooklyn AMP+ (test TU), BAT VK80i (test TU) i Pathos Classic One MKIII (test TU).

Kolumny podłogowe: Living Voice Auditorium R3 (test TU) i Paradigm Persona 3F (test TU).

Kolumny podstawkowe: Martin Logan Motion 35XTi (test TU) i Guru Audio Junior (test TU).

Odtwarzacze CD: Musical Fidelity A1 CD-PRO (test TU) i NuPrime CDT-10 (test TU).

Odtwarzacze sieciowe: Auralic Aries Mini (test TU), Rose RS150 (test TU), TEAC NT-505 (test TU) i Rose RS201E (test TU).

DAC-i/wzmacniacze słuchawkowe: NuPrime DAC-10H (test TU), Yulong DA-ART Aquila II, RT-Project DAC One (test TU), TEAC NT-505 (test TU), Mytek Brooklyn Bridge (test TU), Lampizator Amber 3 DAC (test TU), JDS Labs Element II oraz Encore mDSD (test TU).

Komputer: Dell Latitude 7390.

Smartfon/tablet: iPhone XR i iPad Air 2.

Gramofon: Nottingham Analogue Horizon (test TU).

Wkładka gramofonowa: Ortofon 2M Black (test TU).

Przedwzmacniacz gramofonowy: Musical Fidelity MX-VYNL (test TU).

Radioodbiorniki: Rotel RT-1080, Sansui TU-5900 i Tivoli Model One (test TU).

Magnetofony kasetowe: Nakamichi Cassette Deck 1 (test TU) oraz TEAC W-1200.

Minisystem: Pioneer P1-K (test TU).

Głośnik bezprzewodowy Bluetooth: Mooer Silvereye 10 (test TU).

Odbiornik Bluetooth/DAC: iFi Audio ZEN Blue + zasilacz iFi Audio iPower X (test TU).

Słuchawki: Fostex TH610 (test TU), Meze 99 Neo (test TU), Monoprice Monolith M1060C, Ultrasone Performance 880 i ADAM Audio Studio SP-5.

Listwy sieciowe: Solid Core Audio Power Supply (test TU) i ZiKE Labs Powerbox (test TU).

Akcesoria: podstawa antywibracyjna Rogoz-Audio 3SG40 (test TU), podstawy głośnikowe Rogoz-Audio 4QB80 (test TU), podstawy głośnikowe Solid Tech Radius Stand, stopy antywibracyjne Rogoz-Audio BW40, szafka audio Solid-Tech Radius Duo 3 (test TU), mata gramofonowa Harmonix TU-800EXi (test TU) i krążek dociskowy do gramofonu Clearaudio Clever Clamp (test TU). Zatyczki do gniazd RCA Sevenrods. Zworki głośnikowe Sevenrods Speaker Jumper oraz adaptery głośnikowe bi-wire Perkune Audiophile Cables (test TU).